Patrologiae Cursus Completus
Conspectus Totius Operis. Opera Omnia Q. Florentis S. Tertulliani, In Duas Partes Duosque Tomos Distincta.
Elenchus Rerum Quae In Hoc Volumine Continentur.
Elenchus Rerum Quae In Hoc Volumine Continentur.
Praefatio.
Articulus Primus. De Auctoritate Tertulliani.
Articulus II. De Usu Tertulliani.
Articulus III. De Literariis Tertulliani Annalibus.
§ I. De Codicibus Tertulliani.
§ II. De Singulis Editionibus, Versionibus, Ac Variorum In Tertulliano Commentationibus.
Bas. ap. Froben. f. repetitiones primae.
1626. Lugd. f. Tertull. de Pallio cum comm. de la Cerda. 1628, 1629
Articulus IV. De nova editione Parisiensi.
Scribebatur Paris., Kal. Nov., anno M. D. CCC. XLIII.
Vita Q. Septimii Florentis Tertulliani Carthaginiensis Presbyteri Auctore Jacobo Pamelio, Quae Ejus Aetatis Viginti Quatuor Annorum Historiam Contine
Tertyliani Jc. Romani Responsa Quae In Libris Digestorum Extant.
Tertyliani Jc. Romani Responsa Quae In Libris Digestorum Extant.
D. Lib. I. Tit, 3, de Leg. Senatusque cons. l.
D. Lib. 29. Tit. 3. de acquir. vel amitt. haered. lib. 82. juxta Ms. cod. Bald.
D. Lib. 41. Tit. 2. acquir. vel amit. possess. l. 28.
Ex Libro Singulari De Castrensi Peculio.
D. Lib. 29. Tit. I. De Testam. mil. l. 23.
D. L. 49. Tit. 17. De castr. pecul. l. 4.
Dissertatio De Vera Aetate Ac Doctrina Scriptorum Quae Supersunt Q. Sept. Tertulliani .
Dissertatio De Vera Aetate Ac Doctrina Scriptorum Quae Supersunt Q. Sept. Tertulliani .
Articulus I. De Tertulliani ingenio, stylo, et existimatione.
Articulus II. De libris Tertulliani, quorum et aetas et Orthodoxia constant.
§ 2.— Quaestiones quaedam universe proponuntur.
§ 7.— Quae caussae hujus prioris vexationis?
§ 9.— Albinum A. CXCVII. interfectum fuisse, probatur secundo a tempore expugnati Byzantii.
§ 10.— Probatur tertio, ex anno, quo Caracallus Caesaris dignitatem e SCto accepit.
§ 15.— Liber de Idololatria eidem anno asseritur. Tillemontii et Hoffmanni conjecturae dispelluntur.
§ 16.— Apologeticus A. CXCIX compositus demonstratur.
§ 17.— Libri duo ad Nationes anno CXCIX. scripti.
§ 18.— Liber de testimonio animae eidem anno asseritur.
Articulus III. De libris Tertulliani, quorum et aetas et Montanismus constat.
§ 1.— Liber de Corona Anno CCI. docetur conscriptus.
§ 3.— Baronii argumenta convelluntur pro A. CXCIX.
§ 4.— Denique Pamelii et Allixii, qui librum hunc conjecerant in A. CCIX. Decreta exploduntur.
§ 5.— Liber uterque de Cultu feminarum simul editus ostenditur contra Pamelium et Tillemontium.
§ 6.— Anno quidem CCI. aut CCII.
§ 7.— Liber de Fuga in persecutione vindicatur A. CCII.
§ 9.— Scorpiacen A. CCIV. scriptam esse conficitur.
§ 11.— Tillemontii contraria opinio castigatur.
§ 14.— Librum ad Scapulam sub initium Imperii Antonini Caracalli, A. CCXI. prodiisse probatur.
Articulus IV. De libris Tertulliani, quorum vel aetas, vel doctrina, vel utraque latet.
§ 2.— Liber de Oratione ante defectionem scriptus et anno 196. vel 197. editus.
§ 3.— Liber de Baptismo a Tertulliano catholico exaratus. Confutantur argumenta dissentientium.
§ 4.— Pamelius et Dupinius castigantur. Puritas libri a montanismo demonstratur.
§ 5.— Libri II ad Uxorem ante lapsum Tertulliani exarati.
Articulus V. Quarta classis librorum, quorum non nisi Montanismus patet.
§ 1.— Liber de Patientia, an. 200 vel 201 scriptus
§ 2.— Liber de velandis Virginibus, qui est facile librorum Montanisticorum primus.
§ 3.— Liber de Exhortatione Castitatis anno 201. exaratus.
§ 4.— Libri de Monogamia, Jejuniis et Pudicitia, ann. 203 scripti.
§ 5.— Libri adversus Praxeam, Hermogenem, et de Anima, anno 204. vel 205. editi.
Articulus VI. Quinta classis librorum, quorum nec aetas nec doctrina certa est.
§ 3.— De Actis Perpetuae et Felicitatis, harumque montanismo.
§ 4.— De Montanistis Artotyritis.
§ 5.— Whistoni argumenta pro Tertulliano auctore horum Actorum expenduntur.
§ 6.— Usus universae hujus Disputationis exemplis ex historia christiana ductis demonstratur.
Paradoxa Tertulliani, Cum Antidoto Jacobi Pamelii.
Paradoxa Tertulliani, Cum Antidoto Jacobi Pamelii.
3. De anima primi hominis ex materia Dei. tom. III. lib. advers. Marc. c. 38. num.
5. De animae sexu. Ibid. cap. 36.
27. De Poenitentia moechis neganda. Tom. V. integro libro de Pudicitia.
Proverbiales Formulae Toto Opere Hoc Tertullianico Contentae, Brevibus Scholiis Illustratae, Auctoribus Beato Rhenano Et And. Hoyo Brugensi.
1. Abiit jam, et reverti debet. Tom. lib. de Testim. Animae, cap. 4. num.
2. Abruptum amplissimum salire. Tom. lib. adv. Marc. cap. 14. num.
3. Acie figere. Tom. lib. de Pall. cap. 4. n.
4. Acies macherae exerta. Tom. V. lib. de Pudicit. cap. 14. num.
5. Nihil ad Andromacham. ibid. cap. 8. n. 65.
6. Ad scamma producere. Tom. II. lib. ad Martyras, cap. 3. num.
7. Ad quod venimus, hoc age. Tom. III. lib. advers. Marc. cap. 7. num.
8. Ex aere collatitio. Tom. lib. adv. Valent. cap. 12. num.
9. Aesopi graculus. Ibid. cap. 12. num. 139.
10. De Aesopi puteo Asinus. Tom. III, lib. advers. Marc. cap. 23. num.
11. Agina media, seu Tom. lib. advers. Hermog. cap. 41. num 142. et Tom. lib. de Pudic. cap. 9. num.
12. Alexandro sublimior. Tom. I. Apolog. cap. 11. num.
13. Amazona audacior. Tom. III. lib. advers. Marc. cap. 1. num.
14. Aries in nos temperatur, quo quassatur caro. Tom. lib. de Resurr. car. cap. 5. num.
15. Aristide justior. Tom. Apolog. cap. 11. num.
16. Aspis a vipera venenum mutuatur. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 8. n.
17. Attalicae divitiae. Tom. V. lib. de Jejun. cap. 15. num.
18. A toga ad pallium. Tom. I, lib. de Pallio cap. 5. n. 94, et cap. 6, n.
19. Caecus a caeco in eamdem deductus foveam. Tom. III, lib. adv. Marc, c. 7. n.
20. Caecus in petram offendit. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 7. num.
21. Caedere cominus. Tom. III, lib. adv. Marc. c. ult. num. 205. et lib. c. 5, n.
22. De calcaria ad carbonariam. Tom. III, lib. de Carne Christi, cap. 6. num.
23. Campis suis diffundere. Tom. lib. de Trinitate, cap. 6. num.
24. Campus fusus et latus aperitur. Ibid. cap. 28. num. 127.
25. Capitis supercilio loqui. Tom. III. lib. adv. Hermog. cap. 27. n.
26. Catharticum dare. Tom. I. lib. de Pallio, cap. 5. num.
27. Catone sapientior et gravior. Tom. I. Apolog. cap. 11. num.
28. Caucaso abruptior. Tom. I. lib. adv. Marc. cap. 1. num.
29. Cerebrum vel cor non habere. Tom. lib. adv. Marc. cap. 10. num.
30. Cervi in praelio. Tom. II. lib. de Coron. milit. cap. 1. num.
31. Chrysippus ad elleborum. Tom. III. lib. de Anima, cap. 6. num.
32. De coelo supervenit. Tom. I. Apolog. cap. 10. num.
33. De coelo in coenum. Tom. II. lib. de Spect. cap. 25. num.
34. Coena aestiva post assum. Tom. III. lib. de Anima, cap. 32. num.
35. De Corio suo ludere. Tom. I. lib. de Pallio, cap. 3. num.
36. Croeso et Crasso copiosior. Tom. I. Apolog. cap. 11. num.
37. Cubito pellere. Tom. III. lib. de Anima, cap. 55. num.
38. Cuneo extrudere. Tom. III. lib. adv. Marc. cap.
39. Cuneo occurrere. Tom. III. lib. de Resurr. carn. cap. 2. num.
40. Cuneum primum congressionis armat. Tom. III. lib. adv. Valent. cap. 3. num.
41. Demosthene eloquentior. Tom. I. Apolog. cap. 2. num.
42. Digiti nutu loqui. Tom. III. lib. adv. Hermog. cap. 27. num.
43. Digito destinare. Tom. I. lib. de Pallio capite, num.
44. Dimicare ad certum. Tom. lib. adv. Marc. cap. 5. num.
45. Dimicare cominus. Ibidem. Vide Cedere cominus, superius.
46. Epicitarisma post fabulam. Tom. III. lib. adv. Valent. cap. 33. num.
47. Favos post fella gustare. Tom. II. lib. de Cor. mil. cap. 14. num.
48. Fibulam laxare seu relaxare. Tom. lib. de Cor. milit. cap. 11. num.
50. Fossam determinare. Tom. III. lib. de Praescript. adv. haeret. cap. 10. num.
51. Fluctus utrumque te involvunt. Tom. lib. adv. Marc. cap. 7. num.
52. Frenare. Tom. V. lib. de Pudicit. cap. 16. num.
53. Frenatos relaxare, vel laxare. Tom. lib. de Pudicit. cap. 2. num. 22. et Ibidem.
54. Fronte sua proponi. Tom. V. lib. de Monog. cap. 12. num.
55. Qui fugiebat, rursus praeliabitur. Tom. V. de Fuga in persecutione, cap. 10. num.
56. Funem contentionis ducere. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 4. num.
58. Funem contentiosum alterno ductu in diversa distendere. Tom. V. lib. de Pudic. cap. 2. num.
59. Funem longum attrahere. Tom. II. lib. de veland. Virg. cap. 14. num.
60. Glacie fragilior. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 1. num.
62. Gradu eodem occurrere. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 29. num.
64. De gradu dejici, aut moveri. Tom. III. lib. de Resurr. carnis, c. 2. num.
65. Gradum alium inire. Tom. lib. adv. Marc. cap. 6. num.
67. Gradum dirigere. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 37. num.
69. Gradum in acie figere. Tom. V. lib. de Fuga in persecut. cap. 11. num.
70. Gradum movere. Tom. V. lib. de Jejun. cap. 13. num.
72. Gradum sustinere. Tom. III. lib. advers. Marc. cap. 1. num.
73. Gradum unum insistere. Tom. III. lib. Scorp. adv. Gnost. cap. 8. num.
74. Gradus hic stabit. Tom. III. lib. de Anima, cap. num.
75. Ad gradum praesentem occurrere. Tom. III. lib. advers. Marcion. cap. 19. num.
76. De gradu primo praeludere. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 5. n.
77. In gradu esse. Tom. V. lib. de Pudicit. 6. 10. num.
78. In gradu deducere. Ibid. cap. 21. num. 183.
79. In gradum rursum. Tom. lib. adv. Marc. cap. 9. num.
80. In gradu ipso provocare. Tom. III. lib. advers. Marc. cap. 1. num.
81. Habenis effusis. Tom. Epist. de cibis Judaicis, cap. 4, num.
82. Hamaxobio instabilior. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 1. num.
83. Hieme frigidior. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 1. num.
84. Hypobrychium irrespirabile. Tom. lib. de Idolol. cap. ult. num.
85. In alium ictum considerare. Tom. III. Scorp. adv. Gnostic., cap. 5, num.
86. Istro fallacior. Tom. III. lib. advers. Marc. cap. 1. num.
87. Jugum excutere et: Cervicem a jugo excusare. Tom. lib. de Pudic. cap. 10. 12. num. 81 et
88. Lamiae turres. Tom. III. lib. advers. Valent. c. 3. num.
89. Latere hoc defendit. Tom. III. lib. de Resurr. carn. cap. 2. num.
90. Ex latere utroque. Tom. V. lib. de Trinit., cap. 26, num.
91. Quoquo latere velis. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 34. num.
92. Quo laterum. Tom. V. lib. de Jejun. cap. 11. num.
93. Leones in pace vide supra: Cervi in praelio. Tom. lib. de Cor. milit. cap. 1. num.
94. In limine occurrere. Tom. lib. de Monog., cap. 8, num.
95. De limine offendere. Tom. III. lib. adv. Valent., cap. 3, num.
96. Lineas agere. Tom. III. lib. de anima, cap. 43. num.
97. Lineas aliquas praeducere, ad quas erit dimicandum. Tom. III. lib. adv. Marc, cap. 5. n.
98. Lineis certis determinare. Tom. I. lib. advers. Judaeos, cap. 2. num.
99. Lineis claudere. Tom. III. lib. advers. Marc, cap. 7. num.
100. Lineis deducere. Ibid. cap. 25.
101. Lineas certas praeducere in unam congressionis speciem. Tom. III. Scorp. adv. Gnost., c. 4. n.
103. Ad lineam dimicare. Tom. V. lib. de Pudicit., cap. 6. num.
104. A lineis excedere. Tom. III. lib. adv. Hermogen., cap. 39. num.
106. Linea una est. Tom. Scorpiac. adv. Gnost., cap. 11, num.
107. Ad lineam unam congressionis dirigere. Tom. III. lib. de Carne Christi, cap. 17, num.
108. Lineae insistere. Tom. III. lib. adv. Marc., cap. 17. num.
109. Lineis eisdem dimicare. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 1. num.
110. Ad lineas rursum. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 9. num.
111. In lineas easdem gradum colligere. Tom. III. lib. de Anima, cap. 26. num.
112. Intra lineam extremam includere. Tom. III. lib. adv. Hermogen., cap. 38. num.
113. Lineas ducere. Tom. III. lib. de Anima, cap. 36, num.
114. Lineas rectas ducere. Tom. lib. adv. Herm., cap. 36. num.
115. Lineamenta ductare. Tom. III. lib. de Resur. car., num.
116. A Lineis excidere. Tom. III. lib. adv. Hermog., cap. 39. num.
117. Per lineam eamdem serram reciprocare. Tom. lib. de Coron. milit. c. 3. num.
118. Lucifugae. Tom. lib. de Resurrect. car., c. 47. num.
119. Lucernam meridie circumferre. Tom. lib. adv. Marc. cap. 1. num.
120. Luminibus effossis orbatus. Tom. V. lib. de Trinit. cap. 28. num.
121. A lumine exorbitare caligine. Tom. V. lib. de Pudic. cap. 8. num.
122. Malum foras. Tom. lib. adv. Valent. c. 10. num.
123. Manu injecta detinere. Tom. III. lib. 1. adv. Marc. cap. 6. num.
125. Manum tradere. Tom. V. lib. de Pud. cap. 15. num.
126. Manus dare. Tom. V. lib. de Trinit. cap. 11. num.
127. Inter manus tenere, Ibid. cap. 1. nu. 95.
128. Mappa missa. Tom. III. lib. adv. Valent. cap. 36. num.
129. Massageta inhumanior. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 1. num.
130. Μὴ θεομαχεῖν. Tom. 1. l. ad. Scap. c. 4. n. 22.
131. Micas infarcire. Tom. III. lib. de Anima, cap. 6. num.
132. Mulsam aquam infundere. Ibid.
133. Mulum de asino pungere. Tom. III. lib. adv. Valent. cap. 19. num.
134. Narem contrahere. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 13. num.
135. Naso agere. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 25. num.
136. Naso deridere. Tom. V. lib. de Pudic. cap. 6. num.
137. Naufragium inextricabile. Tom. II. lib. de Idolol. cap. ult. num.
138. Navigare inter scopulos et sinus, per vada et freta. Ibid. 168.
139. Nubilo obscurior. Tom. lib. advers. Marc. cap. 1. num.
140. Nutu tradere. ( nisi quis malit.) Tom. lib. de Pall. cap. 4. num.
142. Oculis Homericis. Tom. I. lib. de Pall. cap. 2. num.
143. Palos Terminales figere. Tom. V. lib. de Jejun. cap. 11, num.
144. In partem unam incumbere. Tom. lib. de Trinit. cap. 23. num.
145. Pepone magis insulsus. Tom. III. lib. de Anima cap. 32, num.
146. Peponem cordis loco habere. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 40. n.
147. Personam agere. Tom. lib. adv. Marc. cap. 11. num.
148. Physcone impurior. Tom. I. lib. de Pall. cap. 4, num.
149. Plagae occurrere. Tom. III. Scorp. advers. Gnost. cap. 5. num.
150. Plaudere in sinum. Tom. V. lib. de Pudic. cap. 9. num.
151. Plaudere parti. Ibidem, cap. 16. num. 160.
152. Polycrate felicior. Tom. I. Apolog. cap. 11. num.
153. Pompeio sublimior. Ibidem.
154. In ponti aestu medio haerere. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 7. num.
155. In praeruptum imponere. Tom. lib. adv. Marc. cap. 37. num.
156. Profundum inenarrabile. Tom. II. lib. de Idol. cap. ult. num.
157. Ad regulas perducere. Tom, III. lib. adv. Marc. cap. 22. num.
158. Sardanapalo mollior. Tom. I. lib. de Pall. cap. 4. num.
159. Scenam decurrere et desaltare. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 11, num.
160. Scalpellum immergere. Tom. I. lib. de Pall. cap. 11. num.
161. Scipione justior, et militarior. Tom. I. Apolog. cap. 11. num.
162. Scytha tetrior. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 1. num.
164. Sylvam caedere, eradicare, et excaudicare. Tom. lib. de Pudic. cap. 16. num.
165. Sylvam ingentem commovere. Tom. V. lib. de Trinit. cap. 16. n.
166. Quanta sylva. Tom. lib. de Anim. cap. 2. num.
167. Socrate sapientior. Tom. I. Apolog. cap. 11. num.
268. Solis pectines. Tom. III. lib. adv. Valent. cap. 3. num.
169. Solis radio scriptum. Tom. III. lib. de Resurr. carn. cap. 47. num.
170. In solido esse. Tom. V. lib. de Pudicit. c. 10. num.
171. Ad speculum respondere. Ibidem. c. 8. num. 64. lib. IV. adv. Marc. cap. 31. num.
172. Spongia Marcionis. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 4. num.
173. Sportulam furunculus captat. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 16. n.
175. Sub sinu et tunica. Tom. V. lib de Fug. in persecut. cap. 12. num.
176. Sylla felicior. Tom. I. Apologet. 11. num
177. Tanti vitreum, quanti margaritum? Tom. II. lib. adv. Marc. cap. 4. num.
178. Tempus omnia revelat. Tom. I. Apolog. cap. 7. num.
179. Terrae filii. Ibidem cap. 10. num.
180. Terram gravem imprecari. Tom. I. lib. de Testim. animae. cap. 4. num.
181. Thales in puteum. Tom. III. lib. de Anim. cap. 6. num.
182. Themistocle sublimior. Tom. Apolog. cap. 2. num.
183. Titulum dispungere. Tom. V. lib. de Monog. cap. 8. num.
184. Titulum incidere. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 9. num.
185. Tullio eloquentior. Tom. I. Apolog. cap. 11, num.
186. Vanitatem vanitate depellere. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 30. n.
187. Venas deducere. Tom. V. lib. de Trinit. 1. cap. 2. num.
188. Via eadem sursum et deorsum. Tom. III. lib. adv. Marc. cap. 28. n.
189. Viva voce. Tom. III. lib. de Praescript. adv. haeret. cap. 21. num.
190. Umbram sine lumine colorare. Tom. lib. adv. Hermog. cap. 2. num
Argumenta Capitum Prout In Mss. Concipiuntur, Nam Copiosiora Et Accuratiora Nos Singulis Capitibus Praefiximus.
Lectori Candido S. P. D. Sigebertus Havercampus.
Lectori Candido S. P. D. Sigebertus Havercampus.
Quinti Septimii Florentis Tertulliani Operum Pars Prima, In Qua Continentur Libri Ante Susceptum Ab Auctore Montanismum Scripti.
Series prima. Libri Apologetici. Apologeticus Adversus Gentes. Ad Nationes libri II. De Testimonio Animae. Ad Martyres. De Spectaculis. De Idololatria
Apologeticus Adversus Gentes Pro Christianis.
Apologeticus Adversus Gentes Pro Christianis.
Joannis Laurentii Mosheim, De Aetate Apologetici Tertulliani, Initioque Persecutionis Severi, Disquisitio.
Quinti Septimii Florentis Tertulliani Ad Nationes
Quinti Septimii Florentis Tertulliani Ad Nationes
Quinti Septimi Florentis Tertulliani De Testimonio Animae Liber Adversus Gentes
Quinti Septimi Florentis Tertulliani De Testimonio Animae Liber Adversus Gentes
Quinti Septimii Florentis Tertulliani Ad Martyres Liber
Quinti Septimii Florentis Tertulliani Ad Martyres Liber
Quinti Septimii Florentis Tertulliani De Spectaculis Liber.
Quinti Septimii Florentis Tertulliani De Spectaculis Liber.
Quinti Septimii Florentis Tertulliani De Idololatria Liber.
Quinti Septimii Florentis Tertulliani De Idololatria Liber.
Ad Libros Apologeticos Appendix,
Ad Libros Apologeticos Appendix,
Liber Ad Scapulam.
Dissertatio In Q. Septimii Florentis Tertulliani Apologeticum, Duos Ad Nationes Libros, Et Unum Ad Scapulam, (Auctore Domno Nic. Le Nourry.) Presbyter
Caput Primum. Analysis Apologetici, et quis sit Tertullianus, cujus nomine inscribitur.
Articulus Primus. Analysis Apologetici.
Articulus Primus. Quo tempore Tertullianus Apologeticum publicam in lucem emiserit.
Articulus Primus. De variis hujus libri manuscriptis codicibus.
Articulus II. De variis hujus Apologetici, aliorumque Tertulliani librorum editionibus.
Caput IV. De duobus Tertulliani ad nationes libris.
Articulus Primus. Analysis libri primi ad Nationes.
Articulus II. Analysis libri secundi.
Articulus IV. Quo tempore hi libri publicam in lucem prodierunt.
Articulus V. Utrum hi duo ad Nationes libri ante vel post Tertulliani Apologeticum scripti fuerint.
Index Capitum In quibus Apologeticus et libri inter se conveniunt.
Caput V. De Tertulliani libro ad Scapulam.
Articulus Primus. Analysis hujus libri.
Articulus VI. De aliorum post Moysem sacrorum vatum aetate, et supputariis digitorum gesticulis, et
Caput VIII. De Christi divinitate.
Caput IX. De Christo Deo et homine.
Caput X. De Angelis et Daemonibus.
Caput XV. De sacris Christianorum synaxibus.
Caput XVI. De christianis martyribus.
Caput XIX. De legibus in Christianos datis, et imperatorum in eos odio vel favore.
Caput XXIII. Christianos publicarum cladium non esse caussam.
Caput XXIX. De deorum imaginibus, statuis et simulacris.
Caput XXX. De gentilium templis, et sacrificiis
Quinti Septimii Florentis Tertulliani Liber De Oratione.
Quinti Septimii Florentis Tertulliani Liber De Oratione.
Ad Lectorem Panciroli Praefatio.
De Oratione Liber . Argumentum.
Quinti Septimii Florentis Tertulliani De Baptismo Adversus Quintillam Liber,
Quinti Septimii Florentis Tertulliani De Baptismo Adversus Quintillam Liber,
Quinti Septimii Florentis Tertulliani De Poenitentia Liber.
Quinti Septimii Florentis Tertulliani De Poenitentia Liber.
Quinti Septimii Florentis Tertulliani De Patientia Liber.
Quinti Septimii Florentis Tertulliani De Patientia Liber.
Quinti Septimii Florentis Tertulliani Ad Uxorem
Quinti Septimii Florentis Tertulliani Ad Uxorem
Quinti Septimii Florentis Tertulliani De Cultu Foeminarum
Quinti Septimii Florentis Tertulliani De Cultu Foeminarum
Index Tomi Primi.
Corrigenda Et Addenda.
Addenda Quae Sequuntur Ad Litterarios Tertulliani Annales.
Articulus IV. De nova editione Parisiensi.
Coalescit haec editio postea ex tribus partibus seorcim ordinandis ac describendis, nempe tum ex prolegomenis quibusdam, tum ex plurimis appendicibus 0069A inter quas hinc et inde decurrit integer Tertulliani textus, varietate lectionum ac multo commentario illustratus.
In primo limine conservare ac typis inamandare religioni duximus Tertulliani Vitam Per Viginti Et Quatuor Annos a Pamelio concinnatam, brevibus tantum hic illic respersis annotationibus, ac sedulo recensa consularium fastuum serie, in praecedentibus editionibus mire disturbata, truncatis, inauditisve nominibus horrida, nec etiam nunc purgata labe quadam perpetua, unius nempe anni anterioritate, quae e vetusta consularium Fastuum chronotaxi in Pamelianam recensionem inoffenso pede transmissa, hinc absque magno rerum tumultu ejici nequivisset.
In his igitur Pamelianis annalibus manent plura imperfecta, hiulca, conjectanea, erronea; quibus resarciendis necessarium subsidium praestat eruditissima J. Aug. Noesselt Dissertatio De Vera Aetate Ac Doctrina Scriptorum Quae Supersunt Q. Septimii Tertulliani, ex historia theolog. critica de vita, scriptis 0069B ac doctrina Ss. Patrum D. Lumper excerpta; quorum opus commune ut libenter edimus, lectoribus pergratum fore rati, ita penes utrumque stare nonnullas eorum subdubias opiniones contestamur.
Quae subinde occurrunt Tertulliani Paradoxa cum antidoto Pamelii, Proverbialesque Formulae a Beato Rhenano et Andrea Hoyo Brugensi explanatae, eas ut in caeteris, sic et in nostra editione habes, nec inficias ibimus nos potius praescriptioni cuidam ac priorum editionum exemplo, quam patenti commodo locum fecisse.
Data deinde Apologetica, iterum et quae de propria ejus aetate ac specialius de Severianae persecutionis initio disquisivit J. Laur Mosheim, ab editione Veneta secunda detraximus.
At nihil plenius, integrius et amplius usquam de Tertulliano elaboratum est, quam quod publici juris fecit in suo tantae molis ac doctrinae Apparatu D. Nicol. Le Nourry monachus Bened. e congreg. S. Maur.; 0069C qui tres quidem libros tantum indagaturus, inde laxatis velis, in altissimam totius Tertulliani doctrinam invehitur, loca scopulis, offendiculisve invia confidenter inquirit ac tuto illustrat, suum tanto doctori fidelissimum restituit sensum, suam in multis criminibus falso imputatis caussam vindicat, vera indigitat, errores increpat, conspuit spuria, verosimilia conjicit, nec ulli audaciori figmento, vel favente optimi editoris auctoritate, tetricus censor et asper indulget. Porro eo alacrius in lucem iterum proferemus, quo rarius, et quaestu difficilius est amplissimum illud rei patristicae trium priorum saeculorum armarium.
Haec sunt quae utiliora duximus praevia Tertulliani nostri limina ac pene dicam Propylea. Quae cum pertransieris, tutiori pede penetralibus ipsis succedes. Quo jam te mecum pervenisse videaris velim, ut, aedificii praecipui tantisper oblitus, continuo remotissimas invisamus appendiculas. Quinque ergo reperies in calce repositas, coronidis instar, diversi argumenti appendices. Quarum prima habet Carmina sive genuina, 0069D sive supposititia, quae Tertulliani nomine circumferuntur, exiguo quidem, utpote exigui momenti, commentario illustrata. Secunda autem fragmentum quoddam exhibet diu per multa saecula in codicibus vaticanis obrutum, tandem annum circa 1630 a Joh. Maria Suaresio, biblioth. vatic. custode, editum, iterumque a duobus saeculis oblivio obrutum aut despectum. Tertia autem nonnulla deprehendit quae graeco ore Septimius dixit, transtulit, aut exaravit, atticismi forsan peritior quam latinae urbanitatis. Quarta demum quae penitus amissa desiderantur opera recenset, aut eorum spicas decerpit, aut spuria resecat. Tandem Quinta suppeditat eximias D. Corbiniani Thomae Adnotationes in duobus Septimi de Baptismo et Poenitentia libris, opimas sane ac uberrima substantia confertas, paulo tardius nobis transmissas quam ut suo loco succedant, tempore tamen sat opportuno ut egregium operi pene absoluto finem imponant ac 0070A effusas nobis incumbat agere grates benevolentissimo V. J. B. Malou, professori Theol. Dogmaticae in Univers. Lovaniensi et ejusdem Acad. Biblioth., cujus ope ac comitate haec grati accepimus munuscula, quibus et tu, candide lector, grato similiter animo utere, amato, et fruere.
Nunc tandem redeuntibus ad operum Tertulliani corpus, tria iterum secernenda occurrunt: textus nempe, variae lectiones, et commentarii. Porro integerrimam, castissimamque textus recensionem propalare enixe cupientes, praeeuntibus Vv. CC. Lumpero, Schoenemann, Walchio, qui omnium optimam duxerunt Edition. Pamelio-Rigaltianam Priori, ann. 1664, hunc habuimus editionis novae fontem pene omnem et unicum; nec tamen accuratam caeterarum editionum collationem negligentes, septem praecipuas, nempe Rhenani, Pamelii, Rigaltii, Parisiensem, Venetam, Halensem et Stahelianam continuis manibus, nostra dum oriretur, habuimus. Quibus accessit, pro omnibus in ea editis libris, splendida ac 0070B recentissima recensio, studio E. P. Leopoldi Lipsiae data, ut bibliothecae Patrum, curante E. G. Gersdorf, insereretur.
Quinimo eas fere omnes Tertulliani recensiones cum Priorii textu repraesentandas curavimus: continuos enim subnexuimus variantium lectionum indiculos, ex optimis codicibus, editisve voluminibus quam diligentissime collectos. Hinc si manu tantummodo obvia quaelibet folia evolvas, hinc inde velim excitatos videas codices Agobardinos, Lugduno-batavos, Fuldenses, Vaticanos Pamelianos, Ambrosianos, Wouwerianos, Latinianos, Gelesianos, ac identidem passim editiones Rhenani, Pamelii, Rigaltii, Franeckerae, Parisiorum, Venetam, Halensem, Wiceburgensem, Lipsiensem, Leopoldi, etc. Erunt fortasse qui longa nostra in his perlegendis fastidia dedignati, mirabuntur ac forte dolebunt nosmet in delicatulas ac molestas tricas misere impegisse ac lectores perperam adduxisse. Erunt autem et alii plures et 0070C aequiores, qui cum audiendus sit post tot saecula redivivus Tertullianus, vesana librariorum ac correctorum recentium licentia miris modis disturbatus, nihil esse inane ac insulsum ex iis vel minimis quae tanti viri vocem puram putam elicere queant, nobiscum merito arbitrabuntur. Atqui rem paulo attentius consideranti saepe saepius illud accidet, ni fallor, quod ei ex vocula quadam, in lectionibus variantibus timide rejecta, lux amplior forsan quam ex abundantiori nota suboriatur.
Quibus nihilominus adminiculis necesse erat addantur doctissima ac felicissima interpretum et commentatorum ad Tertullianum explicandum tentamina. Nec solas nec omnes Parisiensis notas usurpavimus; omissis nonnullis quibus vel plerumque brevissima lectione varia suppletum est, vel quibus obnitebatur recta fides catholica, alias ex iisdem fontibus ac Priorius, nempe praecipue e Pamelii uberrima copia hausimus. Quam frequentius licuit, speciales quorumdam librorum adnotationes, pleniores plerumque ac 0070D penitius auctoris sensum introspicientes, prae omnibus colligendas duximus. Hinc praeter animadversiones Corbiniani Thomae in libr. Baptismi et Poenitentiae modo laudatas, magnam partem perpetui in Apologeticam Havercampi commentarii, remota sedulo indigesta quadam classicorum auctorum professoria et haeretica ructatione, accepimus. Hinc in arduo Pallii libro acutissimi Salmasii proverbiales elucubrationes transcribendas curavimus. Hinc primi post Muratorium, egregias ejus ac Panciroli notas in Orationis librum dimidia parte adauctum ex ejusdem rarissimis Anecdotis deprompsimus. Hinc demum excitata a Semlero in D. Irenaeum, aliosque Patres lite impia de eorum scriptorum origine, palmare ejus argumentum susdeque vertendum fore arbitrati sumus, dummodo, attentis hinc et inde Tertulliani et Irenaei locis similibus sole clarius ostenderimus non solum opera Irenaei graeca sed et eorum veterem latinam interpretationem 0071A Tertulliano praeluxisse ac proinde temporibus suis praeivisse.
Haec igitur erunt diversa hujus editionis hinc illinc accepta membra. Quanam vero ratione in corpus coeant, ac inter se connectantur, paucis remanet praefandum. Mirum est quotuplici rerum ordine et librorum serie unaquaeque Tertulliani editio divisa aut potius disjecta fuerit. Alii tempora pro libitu suo metientes ac statuentes, ordinem chronologicum assequi studuerunt. Hoc in animis sibi praecepisse videntur La Cerda, et Oberthur. Alii, ut Rhenanus et Rigaltius, vetustorum codicum indices qualescumque in eorum instruenda editione duces habuere. Alii nec temporum, nec codicum habita ratione, vel utraque permixta, Pamelii exemplo, rerum quadam Theologica synthesi deductarum ordinem assumpsere. Alii demum, et prae caeteris omnium novissimus J. S. Semlerus, nihil sibi proposuisse videntur nisi omnia Septimii sive catholici sive Montanistae scripta ita ex industria miscere ac confundere, ut promiscue 0071B ab uno ad ultimum una eademque Montanistica farragine foedari censeantur. Nobis igitur etsi religio summa futura sit veterum editionum ordinem in usu acceptum, omni ope conservare, nunc in hoc multarum sibi obstrepentium Tertulliani editionum tumultu, necesse fuit novam seriem, partim chronologicam, partim systematicam, componere. Hinc in duas dividendos esse partes Septimii tractatus abunde suadet vita ejus duplex, altera fide integra, altera haeresi contaminata. Hinc duos distinguere est tomos, quorum prior continet scripta ab Auctore adhuc catholico, posterior scripta post susceptum ab eodem Montanismum exarata. Rursus, cum in utraque vitae ejus vice idem modo adversarios suos perstringat, modo suos ad bonos mores excitet, pars utraque operum ad duplex generale caput reducenda venit. Hinc in prima parte series prior Librorum Apologeticorum, nempe Apologetici, Librorum Ad Nationes, De Testimonio Animae, Ad Martyres, De Spectaculis, De Idololatria, quibus, appendicis 0071C instar, libellum auctoris Montanistae Ad Scapulam, ob rerum connexionem subjunximus, quippe in iis omnibus libris Tertullianus caussae christianae patronum se profitetur ac gentes, gentiliaque insectatur. Posterior vero ejusdem partis series libros exhibet Tertulliani catholici Dogmaticos, in quibus totus est in exponendis ritibus, ac disciplinis Christianorum, nempe De Oratione Lib. I., de Baptismo Lib. I, unum De Poenitentia, Duos Ad Uxorem, de Cultu Foeminarum Duos; hunc vero ordinem, quisquis cum temporum 0072A calculis infra in dissert. D. Lumperi perpensis conferet, jam etiam minime ab ordine chronologico nos recessisse deprehendet.
Tertullianus, suscepto montanismo, sibi aliquo modo constitit; nunc enim in aciem, ut antea, cum omnibus adversariis congreditur, nunc forensi studio quasi detentus de ritibus ac moribus concionem habet. Hinc secundae operum partis series: prior coaluit ex innumera Polemicorum Librorum mole, nimirum De Corona Militis, De Fuga In Persecutione, adversus psychicos, Adversus Gnosticos Scorpiace, Adversus Praxeam, Adversus Hermogenem, Adversus Marcionem, Adversus Valentinianos, Adversus Judaeos, De Anima Adversus Philosophos, De Carne Christi Adversus Quatuor Haereses, De Resurrectione Carnis Adversus Marcionistas, Aliosque Gnosticos. Item sedato interdum illo impugnandi fervido aestu, animos recreasse voluisse videtur cum posterioris seriei Libros Morales descripsit, De Velandis Virginibus, De Exhortatione Castitatis, De Monogamia, De Jejuniis, 0072B De Pudicitia, De Pallio. Extat adhuc insigne Tertuliani opus, imo maximum ac celeberimum, Liber nempe Praescriptionum Adversus Haereticos Omnes, de cujus aetate acriter, ut infra videre est, inter eruditos disceptatur: quorum lites cum non nobis sit componere, mediam inter utramque contendentium aciem stationem elegimus, mediumque huic libro locum adscripsimus, nempe, inter orthodoxi Tertulliani et ejusdem montanistae opera, in fronte posterioris tomi, ut duodecim polemicis libris praefulgeat ac velut antesignanus praeeat.
Quae cum utcumque tandem exposita fuerint, penitus explicata tota mente nostra tum de Tertulliani auctoritate vera ac recto usu, tum de instituti nostri origine, subsidiis ac ratione, finem demum praefandi facientes, diximus.—Deum vero iterum iterumque, ut inchoantes, ita et absolventes opus, enixe rogamus, deprecamurque, almamque simul Deiparam virginem, angelorum hominumque matrem ac delicias, cunctamque 0072C triumphantis Ecclesiae splendentem coronam, eo ipso die quo manum de tabula tulimus, coelorum, terrarumque ambitu festive concelebratam in patrocinium ac tutelam advocamus, obtestamurque ut haec novissima diutini operis primordia, Deo optimo maximo accepta sint, Ecclesiae matri haud ingrata, quam pluribus utilia, nobisque in aeternum profutura.